Οι κούνιες του Αη – Γιώργη στην Σκοτούσσα

Το έθιμο της κούνιας (αιώρας) σχετίζεται με την λατρεία του θεού Διονύσου στην αρχαία Αττική. Ο μύθος αναφέρει ότι κάποιος Ικάριος φιλοξένησε στο σπίτι του τον θεό Διόνυσο. Ο Διόνυσος για να ανταποδώσει τη φιλοξενία έμαθε στον Ικάριο την τέχνη της καλλιέργειας του αμπελιού. Ο Ικάριος αφού έμαθε να καλλιεργεί το αμπέλι έφτιαξε κρασί και κέρασε τους βοσκούς που βρίσκονταν κοντά στα αμπέλια του. Οι βοσκοί, επειδή τους το έδωσε σκέτο το κρασί χωρίς να το νερώσει, μέθυσαν και νομίζοντας ότι ο Ικάριος ήθελε να τους δηλητηριάσει τον σκότωσαν. Η Ηριγόνη, η κόρη του Ικάριου, ανησυχώντας για την απουσία του πατέρα της βγήκε στα κτήματα για να τον αναζητήσει. Βρήκε το πτώμα του κάτω από ένα δέντρο και μέσα στην απελπισία της κρεμάστηκε, καταράστηκε δε τις κόρες των Αθηναίων να έχουν την ίδια τύχη.

Η κατάρα της έπιασε και πολλά κορίτσια της Αθήνας κρεμάστηκαν από δέντρα. Οι Αθηναίοι κατέφυγαν στο μαντείο των Δελφων και ο χρησμός τους είπε ότι για να λυθεί η κατάρα έπρεπε να καθιερώσουν μια γιορτή προς τιμή του Διονύσου, του Ικάριου και της Ηριγόνης. Έτσι καθιερώθηκε η ανοιξιάτικη γιορτή με τις αιώρες.

Το κούνημα της αιώρας συμβόλιζε τον εξαγνισμό διαμέσου του αέρα όπως γίνεται και δια μέσου του νερού ή της φωτιάς σε άλλες τελετουργίες. Με το κούνημα της αιώρας δημιουργείται ένα είδος καθαρμού με τον αέρα. Με το πέρα-δώθε δημιουργείται αέρας που ενεργεί καθαρτικά στο κορμί, ενώ παράλληλα προκαλεί ζάλη και έκσταση όπως το κρασί του Διονύσου. Ο ανοιξιάτικος αυτός καθαρμός είχε σκοπό να απαλλάξει τους ανθρώπους από τα κακά πνεύματα που τους απειλούσαν την Άνοιξη. Δεν ήταν ένα απλό παιχνίδι ή ψυχαγωγία των κατοίκων των αγροτικών περιοχών, αλλά ένα έθιμο με μαγικό χαρακτήρα που σκοπό είχε να προσφέρει υγεία, γονιμότητα στις γυναίκες και ευφορία στους καρπούς.

Το έθιμο πέρασε και στις πρώτες χριστιανικές κοινωνίες και καθιερώθηκε να γιορτάζεται την ημέρα του Πάσχα, τη Δευτέρα της Διακαινησίμου, την Κυριακή του Θωμά και κυρίως ανήμερα της γιορτής του Αγίου Γεωργίου. Σταδιακά έχασε τον μαγικό και τελετουργικό χαρακτήρα και διατηρήθηκε ως ένα έθιμο με καθαρά ψυχαγωγικό χαρακτήρα παράλληλα με την σκοπιμότητα της κοινωνικής επαφής μεταξύ των ανύπαντρων νέων, πάντα μέσα στα πλαίσια των αυστηρών ηθών του παρελθόντος.

Το έθιμο διατηρήθηκε ζωντανό μέχρι και τα μέσα του 20ού αι. σε πολλές περιοχές της Ελλάδος (Κυκλάδες, νησιά του Αν. Αιγαίου, βλαχοχώρια της Δυτ. Μακεδονίας, στους Σαρακατσάνικους πληθυσμούς, Θράκη, Αν. Μακεδονία), ενώ διαδόθηκε και στους κατοίκους των περιοχών της νότιας Βαλκανικής. Όπως αναφέρει ο Ν. Διονυσόπουλος, σε μια πρόσφατη έρευνα του (Διονυσόπουλος, 2002, σ.96): «Οι κούνιες λειτουργούσαν και ως «νυφοπάζαρο», όπου οι συμμετέχοντες (νέοι και νέες) εύρισκαν την ευκαιρία να εκφράσουν τα αισθήματά τους με κατάλληλα τραγούδια και παινέματα… Οι νέοι έλεγαν δίστιχα για τις κοπέλες και αυτές απαντούσαν ανάλογα. Πολλές φορές, μέσα από αυτό το διάλογο, γινόταν γνωστό ή έπαιρνε επισημότητα κάποιο αίσθημα».

Στην Σκοτούσσα, στην περιοχή της πλατείας, μέχρι και τα τέλη της δεκαετίας του 1960, υπήρχε ένα μεγάλο καραγάτσι (φτελιά ή πτελέα). Εκεί την ημέρα του Αγίου Γεωργίου πήγαιναν οι νέοι και οι νέες του χωριού και κουνιόντουσαν. Έλεγαν διάφορα τραγούδια και χτυπούσαν στα πόδια με τσουκνίδες την κοπέλλα που κουνιόταν μέχρι να μαρτυρήσει το όνομα του αγαπημένου της. Αλοίμονο αν αργούσε να πεί το όνομα ή δεν έλεγε το σωστό όνομα. Τα πόδια της κοκκίνιζαν από τα χτυπήματα της τσουκνίδας, ενώ η κούνια αιωρούνταν όλο και πιο ψηλά.

Το έθιμο μνημονεύεται και σε ένα από τα τραγούδια της Δάφνης από το ΠΡΟΣΕΝΙΚ Σερρών (σημερινή Σκοτούσσα Σερρών) και αφορά την περίοδο 1850-1860. Συγκεκριμένα στο τραγούδι αρ. 25, τραγούδι που σχετίζεται με τη γιορτή του Αγίου Γεωργίου, ο αρραβωνιαστικός της κοπέλλας που κουνιέται στην αιώρα ανοίγει διάλογο με τις φίλες της που την κουνάνε και λέει:

“Μην κουνάτε την αγαπημένη μου τόσο ψηλά

γιατί το δέντρο μπορεί να ‘ναι σάπιο και να σπάσει

γιατί το σκοινί μπορεί να ‘ναι σάπιο και να σκιστεί

να σκιστεί ή να λυθεί”

Και του απαντάνε οι φίλες της αρραβωνιαστικιάς του:

“Τι σε νιάζει για την κοπελιά σου!

Αν το σκοινί σχιστεί θα πέσει

θα πέσει και θα χτυπήσει

και συ λεύτερος θα μείνεις”

Εκτός από τον χώρο της πλατείας, πολλές κούνιες στήνονταν καί στα Χιλιόδεντρα, στον προαύλιο χώρο της εκκλησίας. αλλά και σε άλλες γειτονιές του χωριού. Στα Χιλιόδεντρα συγκεντρώνονταν περισσότερο αγόρια και κορίτσια από την γειτονιά Μακρόνησος.

Στη διάρκεια της δεκαετίας του 1950 η Σερραία δασκάλα του χωριού Ιουλία Χατζηηλία συνήθιζε στη γιορτή του Αγίου Γεωργίου να φέρνει μαζί της και τις μαθήτριες της στο κατηχητικό των Σερρών. Τα κορίτσια κρατώντας καλαθάκια με λουλούδια έφταναν στην Σκοτούσσα και έπαιρναν μέρος στη γιορτή με τις κούνιες του Αη-Γιώργη. Γέμιζε όλο το χωριό με κούνιες, λουλούδια, χαρούμενες παιδικές φωνές και τραγούδια.

Η κούνια που κατασκεύαζαν στη Σκοτούσσα ήταν μια απλή αιώρα με σχοινί και για κάθισμα είχε μια κουρελού ή ένα παλιό τσουβάλι. Οι νέοι και οι νέες κρατούσαν λουλούδια και πρασινάδες, αυγά πασχαλιάτικα, τσουρέκι και μερικές φορές η εκδήλωση συμπληρωνόταν με χορό και τραγούδι υπό τους ήχους του ζουρνά και του νταουλιού ή του ακορντεόν σε κάποιες γειτονιές. Την ίδια ημέρα, δηλαδή του Αγίου Γεωργίου, σε κάποιες γειτονιές της Σκοτούσσας έβγαζαν τα καντάρια και ζύγιζαν τα μικρά αγόρια και τα κορίτσια. Η μέτρηση γινόταν σε οκάδες και το ζητούμενο εκείνη την εποχή ήταν η αύξηση του βάρους!

Στις 23 Απριλίου 2023, μετά από 60 χρόνια, ξαναζωντάνεψε το έθιμο με τις κούνιες του Αη-Γιώργη. Στην πλατεία του χωριού στήθηκαν οι παραδοσιακές κούνιες στολισμένες με λουλούδια του κάμπου και έδωσαν την ευκαιρία στους μεγαλύτερους να θυμηθούν και στους μικρότερους να μάθουν την ιστορία και την προέλευση ενός πανάρχαιου εθίμου.