Επιδημίες στην περιοχή των Σερρών

Με αφορμή την επιδημία του κορωνοϊού θα επιχειρηθεί μια σύντομη αναδρομή σε επιδημίες που έπληξαν τον ελλαδικό χώρο και κατ’ επέκταση την περιοχή των Σερρών.

1348 – Πανώλη

Ήδη από το 1345 η περιοχή των Σερρών είχε περάσει στην κυριαρχία των Σέρβων. Η σερραϊκή ύπαιθρος είχε γίνει τμήμα του σερβικού βασιλείου. Το 1348, τρία περίπου χρόνια μετά την ένταξη των Σερρών στο σερβικό βασίλειο, ξεκίνησε η επιδημία της μαύρης πανώλης. Η πανώλη ή πανούκλα οφείλεται στο βακτήριο Yersinia pestis και μεταδίδεται στον άνθρωπο από το τσίμπημα ψύλλων, που παρασιτούν σε άρρωστο μαύρο αρουραίο. Μεταδίδεται εύκολα και γρήγορα με άμεση ή έμμεση επαφή, ιδιαίτερα στις περιπτώσεις πνευμονικής εντόπισης, οπότε μεταδίδεται ακόμα και με τα σταγονίδια. Η πανώλη της εποχής εκείνης εξόντωσε το μισό ευρωπαϊκό πληθυσμό και το ένα τρίτο του παγκόσμιου πληθυσμού, ενώ άλλαξε ριζικά την κοινωνική ζωή. Ευνόησε τη φυγή προς την ύπαιθρο και τα μοναστήρια και ενθάρρυνε ένα κύμα διωγμών κατά των Εβραίων και των μαγισσών.

Η επιδημία εκείνη κράτησε περίπου τρία χρόνια (1348-1350). Στο Βυζάντιο ξεκίνησε από την Κωνσταντινούπολη. Ήταν η εποχή που, μέσα σε ένα νοσηρό εμφυλιοπολεμικό κλίμα, η αυτοκρατορία είχε γίνει σκιά του παλιού εαυτού της. Ο εμφύλιος πόλεμος ανάμεσα στους οπαδούς του νόμιμου αυτοκράτορα Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγου και στο διεκδικητή του θρόνου Ιωάννη Κατακουζηνό έχει πάρει ανεξέλεγκτες διαστάσεις, ενώ συγχρόνως εκτυλισσόταν και η θεολογική έριδα Ζηλωτών και Ησυχαστών. Η πανώλη αποδυνάμωσε πλήρως την ήδη παραπαίουσα Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και είχε ως αποτέλεσμα, είκοσι χρόνια αργότερα, την κατάληψη της Θράκης και της Μακεδονίας από τους Οθωμανούς.

1642 – Πανώλη

Το 1642 η περιοχή των Σερρών δοκιμάστηκε για μια ακόμη φορά από επιδημία πανώλης. Ο παπα-Συναδινός στο Χρονικό του περιγράφει με ιδιαίτερες λεπτομέρειες τα όσα συνέβησαν την εποχή εκείνη στις Σέρρες. Καταγόμενος από το Μελενικίτσι Σερρών, το έτος 1642 ζούσε στην πόλη των Σερρών και έγραψε σχετικά:

«τω αυτώ χρόνω (1642), από τον Σεπτέβριον μήνα και όλον τον χειμώνα και όλον το καλοκαίρι, τόσον μεγάλον θανατικόν εγίνην εις τους ανθρώπους εις όλον τον κόσμον και διέδραμεν Μεσίρι (Αίγυπτος), Ανατολή, Προύσα, Πόλι, νησία, Ρούμελη, Θετταλία, Θεσσαλονίκη, Σερβίαν, Βουλγαρίαν, Φιλιππούπολιν, Μελενίκον, Σιδερόκαστρον, Δράμαν, Ζιχνοχώρια, Σέρρας, και δεν άφηκεν ούτε κάστροι ούτε χώρες άβλαβους ούτε οσπίτι και δεν το εθυμήθην κανείς από τους γέροντες εις τον καιρόν τους να διαδράμη τόσον τόπον. Και εκεί όπου εσέβηνεν ο θάνατος όλους τους εθέριζεν και εάν εγλύτωνεν κανείς, αμή οσπίτι δεν εγλύτωνεν. Και τόση κακή ήτον η πανούκλα, ότι όποιος την έβγαζεν, πλέον γλυτομόν δεν είχεν. Και τόσο γλήγορα τους εθέριζεν ότι δεν έκαμαν αστενείς από μια ή δυο ημέρες. Κάπου και αραία να αστενήση μια εβδομάδα και από τους εκατόν ένας να ξεπονέση. Και απέθαναν εις τας Σέρρας τι Τούρκοι, το χριστιανοί, τι Εβραίοι τι ογύφτοι».

Η επιδημία κράτησε μέχρι το καλοκαίρι του 1643. Περισσότερο είχαν επηρεαστεί οι κάτοικοι των πόλεων, όπως ήταν οι Σέρρες. Οι κακές συνθήκες υγιεινής και ο μεγάλος συγχρωτισμός κατοίκων είχαν ως αποτέλεσμα την ταχεία εξάπλωση της νόσου και τον αποδεκατισμό των αστικών κέντρων. Στις Σέρρες σύμφωνα με τον παπα-Συναδινό «και πολλοί τινές από τους ιερείς και από τους κοσμικούς ενήστευσαν τριήμερα και ευχέλια έψαλλον και ελεημοσύνη έδωσαν εις φυλακήν, εις χήρες, εις αστενείς, εις αδύνατους, εις στενοχωρημένους και εις επτωχούς. Και εξομολογήθηκαν και σαρανταλείτουργα έκαμαν και άλλα πολλά έκαμαν κρυφά δια να γένη ίλεως ο Πανάγαθος Θεός εις το πλάσμα του».

Στην ελληνική επικράτεια οι επιδημίες πανώλης ήταν ιδιαίτερα συχνές κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Σοβαρή επιδημία πανώλης είχε πλήξει την περιοχή της Μακεδονίας το 1741 με 500 θανάτους ημερησίως στη Θεσσαλονίκη, καθώς επίσης και το διάστημα 1812-1816.

1913 – Χολέρα

Το 1913 η χολέρα εμφανίστηκε απειλητική, όταν οι Έλληνες στρατιώτες συναντήθηκαν με τα ήδη μολυσμένα βουλγαρικά στρατεύματα στη Μακεδονία και στη Θράκη. Η αρρώστια δεν άργησε να φτάσει από το μέτωπο στις πόλεις. H επιδημία πρωτο-εμφανίστηκε στις 14 Μαΐου 1913 στην περιοχή του Παγγαίου σε στρατιώτη του 5ου συντάγματος πεζικού στους Μύλους Προβίστης. Η νόσος μεταφέρθηκε από πρόσφυγες από περιοχές κατεχόμενες από βουλγαρικά στρατεύματα και επεκτάθηκε στις γύρω μονάδες και σε αυτές που βρίσκονταν στην περιοχή του Σταυρού Στρυμονικού. Έως τις 17 Ιουνίου σημειώθηκαν 30 κρούσματα και 7 θάνατοι.

Τα πρώτα κρούσματα στη Θεσσαλονίκη καταγράφονται στις αρχές Ιουνίου. Η νόσος αρχικά ήταν υπό έλεγχο αλλά όταν τα στρατεύματα άρχισαν να προελαύνουν στις χολερόπληκτες περιοχές που βρίσκονταν τα βουλγαρικά στρατεύματα προσεβλήθησαν όλες οι μεραρχίες. Το Νοσοκομείο Χολεριώντων Στρώμνιτσας και Πετριτσίου καθώς και το Β11 Πεδινό Χειρουργείο ανέλαβαν την περίθαλψη των νοσούντων. Από τις 8-24 Ιουλίου παρατηρήθηκε ύφεση η οποία ήταν πλήρης στις 25-31 Ιουλίου. Νέα έξαρση θα παρατηρηθεί τον Αύγουστο λόγω εισροής προσφύγων στις Σέρρες, Σιδηρόκαστρο, Δράμα και Καβάλα, ενώ η λήξη της επιδημίας τοποθετείται χρονολογικά στις 2 Οκτωβρίου.

1918 – Ισπανική Γρίπη

Η Ισπανική Γρίπη ήταν μια πανδημία που ξεκίνησε το 1918, κατά την οποία προσβλήθηκαν από τον ιό 500 εκατ. άνθρωποι, ενώ έχασαν τις ζωές τους πάνω από 50 εκατ. άνθρωποι σε όλο τον κόσμο.

Ο ιός της Ισπανικής Γρίπης ήταν ο Η1Ν1 και το ξέσπασμά του ήρθε κατά τη «δύση» του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Οι Αρχές δημόσιας υγείας δεν είχαν κανένα πρωτόκολλο τότε για να αντιδράσουν σε πανδημίες και γι’ αυτόν τον λόγο οι απώλειες ζωών ήταν τεράστιες.

Τα πρώτα κρούσματα της Ισπανικής Γρίπης καταγράφηκαν στη Γαλλία τον Απρίλιο του 1918, ενώ ακολούθησαν περιστατικά σε Ιταλία, Μεγάλη Βρετανία, ΗΠΑ και στη Γερμανία. Τον Ιούνιο του ίδιου έτους η πανδημία έφτασε στις Ινδίες, τον Ιούλιο στη Νέα Ζηλανδία και τον Αύγουστο στη Νότιο Αφρική.

Στον τύπο της Ελλάδος μία από τις πρώτες αναφορές έγινε στην εφημερίδα “Ριζοσπάστης” στις 24 Ιουνίου 1918. Η εφημερίδα στην αναφορά της και χρησιμοποιώντας στοιχεία από τον γιατρό Α. Σπίρλα εξηγεί τα αίτια και τη διαδρομή της νόσου. Επιπλέον δεν παραλείπει να δώσει τις κατάλληλες οδηγίες για την πρόληψη και την αντιμετώπιση της νόσου.

Στις αρχές του Φθινοπώρου του 1918 η γρίπη αρχικά διαδόθηκε σε περιοχές της Αττικής και της Πελοποννήσου και στη συνέχεια μεταφέρθηκε σε όλη την χώρα. Γύρω στα μέσα Οκτωβρίου έκλεισαν τα σχολεία και παρέμειναν κλειστά μέχρι τις 15 Νοεμβρίου. Στον τύπο της εποχής εκείνης υπήρχαν εκτενείς αναφορές για τα μέτρα πρόληψης και προφύλαξης.

Στην περιοχή της Θεσσαλονίκης η νόσος παρουσίασε έξαρση κατά το διάστημα Νοέμβριος-Δεκέμβριος 1918.

Για την περιοχή των Σερρών γνωρίζουμε ότι το πρόβλημα ήταν ιδιαίτερα έντονο τον Μάρτιο του 1919. Στην περιοχή των Σερρών, από τον Οκτώβριο του 1918, είχαν αρχίσει να επιστρέφουν όσοι είχαν απομακρυνθεί από τις εστίες τους και είχαν μεταφερθεί ως όμηροι στη βουλγαρική ενδοχώρα. Μέχρι τα τέλη του 1918 με αρχές του 1919 οι περισσότεροι είχαν επιστρέψει στα σπίτια τους. Πέρα από τον εξανθηματικό τύφο είχαν να αντιμετωπίσουν και τη γρίπη. Στη διάρκεια της Άνοιξης του 1919 το πρόβλημα της γρίπης παρουσίασε ύφεση.

Δεκαετία 1920 – Ελονοσία και Δάγκειος πυρετός

Στην περιοχή του σερραϊκού κάμπου το πρόβλημα της ελονοσίας ήταν ιδιαίτερα έντονο. Οι συχνές πλημμύρες του Στρυμόνα δημιουργούσαν πολλά μικρά έλη και αυτά αποτελούσαν την εστία για την ανάπτυξη της ελονοσίας. Τη δεκαετία του 1920 και ειδικότερα μετά το 1924-25 που έφτασαν στην περιοχή δεκάδες χιλιάδες πρόσφυγες από τον Πόντο και τη Μικρά Ασία, το πρόβλημα της ελονοσίας έγινε ιδιαίτερα έντονο. Το έτος 1929 ήταν η χειρότερη χρονιά σε ότι αφορά την έκταση της νόσου. Σημαντικό ποσοστό των χωρικών που κατοικούσαν σε πεδινούς οικισμούς αρρώσταιναν από την ελονοσία. Τα ποσοστά αυτά έφταναν το 50% των κατοίκων (Σκοτούσσα, Καλά Δένδρα, Μεγαλοχώρι), ενώ σε χωριά που βρισκόταν μακριά από ελώδεις περιοχές το ποσοστό ήταν χαμηλό (Βαμβακόφυτο 10%). Η κορύφωση της ελονοσίας εμφανιζόταν συνήθως τους μήνες Αύγουστο και Σεπτέμβριο. Αυτό είχε οδυνηρές συνέπειες, διότι ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού καθίστατο παντελώς ανενεργό.

Τη δεκαετία 1920-30, εκτός από την ελονοσία, οι κάτοικοι των πεδινών χωριών είχαν να αντιμετωπίσουν και το πρόβλημα με το δάγκειο πυρετό. Ο δάγκειος πυρετός είναι μια μόλυνση που προκαλείται από τον δάγκειο ιό, μεταδίδεται μέσω των κουνουπιών και τα συνηθέστερα συμπτώματα του είναι πυρετός, πονοκέφαλος, δερματικό εξάνθημα που μοιάζει με την ιλαρά και πόνος στους μύες και στις αρθρώσεις. Από τις αρχές του 1930 με την έναρξη των εγγειοβελτιωτικών έργων και τη διευθέτησης της κοίτης του Στρυμόνα τα πλημμυρικά φαινόμενα περιορίστηκαν δραστικά και οι προαναφερόμενες ασθένειες, λίγα χρόνια αργότερα παρουσίασαν πλήρη ύφεση.

2020 – Πανδημία Κορωνοϊού

Η πανδημία του κορωνοϊού ξεκίνησε από την Κίνα τον Ιανουάριο του 2020. Από την Κίνα μεταδόθηκε στην Ιταλία και από εκεί μέσω ταξιδιωτών έφτασε στη Θεσσαλονίκη και την Αθήνα….Για να αποφευχθεί η εξάπλωση της νόσου επιβλήθηκαν περιοριστικά μέτρα στη λειτουργία των καταστημάτων (14 Μαρτίου 2020) και στην κίνηση των πολιτών (23 Μαρτίου 2020). Μέχρι τις 24 Μαρτίου 2020 στην Ελλάδα υπήρχαν συνολικά 700 περίπου επιβεβαιωμένα κρούσματα και 19 θάνατοι.

Κείμενο: Σύκας Νικόλαος